هم‌اینک و براساس آمارهای موجود 60 کشور جهان که عمدتاً از کشورهای توسعه یافته و دارای توانایی بالای علمی هستند، از کاوشگرها و اقیانوس‌پیماهای تحقیقاتی به‌منظور بررسی دریا استفاده می‌کنند به‌گونه‌ای که کاوشگرها توانسته‌اند، اطلاعات ذی‌قیمت و بی‌نظیری را در مورد اقیانوس‌ها، موجودات ساکن در آن، بستر دریا، شناسایی منابع غذایی دریایی، هیدروگرافی، ژئوتکنیک دریایی، بسترشناسی، تحقیقات محیط زیست دریایی و مشخصات عمومی آب‌های هر منطقه دریایی ارائه کنند.

با توجه به این کارکردها، در سند چشم‌انداز 20ساله کشور که از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد، تأکید مقام معظم رهبری در قرار گرفتن ایران به‌عنوان سرآمد منطقه در حوزه‌های مختلف به‌خصوص در حوزه علمی، کارشناسان و متخصصان کشور در حوزه صنایع دریایی را بر آن داشت، ایران را از این فناوری بهره‌مند سازند و راه را برای تحقق عینی فرامین مقام معظم رهبری فراهم سازند و از این رو معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، در اقدامی منسجم کوشید با برنامه‌ریزی عملیاتی مدون نیازهای محققان و دانشمندان ایرانی را در این بخش شناسایی و برای برطرف کردن آن اقدام کند.

تولید نخستین اقیانوس پیمای کاوشگر با نام خلیج فارس، از اقداماتی بود که به‌صورت عملی برای تبدیل ایران به قطب علمی منطقه مورد توجه قرار گرفت و با حمایت ویژه معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و با همکاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان صنایع دریایی کشور، فرآیند ساخت این کاوشگر برای تحقیق در آب‌های عمیق آغاز شد.

ضرورت‌های تولید کاوشگر اقیانوس‌پیما

اکنون 2.06 درصد درآمد ناخالصی ملی ایران از دریا تأمین می‌شود که بخشی از این درآمد سهم نفت و گاز است و تنها یک درصد از درآمد احصاشده از منابع دیگر دریایی تأمین می‌‏شود که این رقم، با توجه به حجم بالای دریا در کشور بسیار ناچیز است.

این در حالی است که در کشورهای پیشرفته دریا از سهم تولید ناخالص ملی بین 7 تا 10 درصد اثرگذاری و نقش‌آفرینی دارد.

استفاده سنتی از منابع دریا در آب‌های عمیق و نیز نبود اطلاعات کافی از این منابع سبب شده که سهم کمی از تولید ناخالص ملی کشور از دریا باشد، از این رو محققان کشورمان تلاش خود را برای شناخت بیشتر منابع دریایی در آب‌های عمیق سرزمینی و نیز فعالیت‌های تحقیقاتی در آب‌های بین‌المللی با استفاده از کاوشگرهای اقیانوس‌پیما دو چندان کردند.

ارائه تحلیل‌ها و داده‌های اطلاعاتی از منابع دریا و پایش لحظه به لحظه دریا و جمع‌آوری تغییرات رخ‌داده در این بخش و عرضه آن به دستگاه‌ها و ارگان‌های ذی‌ربط برای برنامه‌ریزی در این حوزه، از جمله ضرورت‌هایی بود که ساخت این کاوشگر اقیانوس‌پیما در آب‌های عمیق را به‌عنوان یک ضرورت مهم در صدر طرح‌های کلان و ملی در حوزه فناوری ایران قرار داد.

از سوی دیگر، تأمین ابزارهای مورد نیاز برای انجام فعالیت‌های اقیانوس‌شناسی و تحقیقاتی در این حوزه از دیگر دلایل تولید این شناور در مقیاس ملی برای کشور بوده است که با تأمین و بهره‌برداری آن در آینده، ایران به یکی از قطب‌های تحقیقاتی در منطقه تبدیل خواهد شد.

با توجه به این شرایط، اردیبهشت‌ماه سال 90، فاز عملیاتی اجرای این پروژه آغاز و با گذشت سه سال از زمان آغاز آن، این طرح هم‌اینک 80 درصد پیشرفت فیزیکی دارد و انتظار می‌رود تا پایان سال 94 به بهره‌برداری کامل برسد.

ایران پیشتاز در غرب آسیا

از سوی دیگر، با توجه به اهتمام کشور در انجام فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی در حوزه دریا در منطقه غرب آسیا، ایران با همکاری سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) مأموریت یافت در حوزه دریای سرخ، خلیج فارس و دریای عمان به فعالیت‌های تحقیقاتی بپردازد که این موضوع نشان دهنده توانایی بالای محققان ایران برای فعالیت در این بخش است.

با ورود جدی محققان ایرانی به موضوع ساخت کاوشگر اقیانوس‌پیمای ایرانی در آب‌های عمیق، تلاش‌هایی برای استفاده از تکنولوژی مورد استفاده در طراحی و تولید شناورهای مشابه خارجی آغاز شد و در این راستا، به‌منظور طراحی کاوشگر خلیج فارس، استفاده از مشاوران ایتالیایی در دستور کار قرار گرفت اما، با بهانه جویی‌های غرب و خودداری مشاوران خارجی در همکاری با محققان داخلی، استفاده از توان نیروهای زبده داخلی مورد توجه بیشتری قرار گرفت و در نهایت بدون استفاده از مشاورهای خارجی، کار طراحی کاوشگر اقیانوس‌پیمای خلیج فارس به‌صورت کامل در ایران به انجام رسید و عملاً تهدید تحریم غرب برای متخصصان ایرانی، به فرصتی برای محک توانایی و تخصص آنان تبدیل شد.

ویژگی‌های کاوشگر تحقیقاتی

این کشتی اقیانوس‌پیما قادر است تا عمق 3هزار متری از رسوبات کف دریاها و اقیانوس‌ها نمونه‌برداری کند و بسیاری از آنالیزها و آزمایش‌ها را نیز انجام دهد ضمن اینکه، طراحی، تولید قطعات و نیز استفاده از توان مهندسی داخلی و بومی‌سازی فناوری تولید را می‌توان مهمترین ویژگی این اقیانوس‌پیما دانست چرا که با نمونه‌های خارجی آن تفاوتی ندارد.

به‌گفته عباس نوبختی، مجری طرح ساخت اقیانوس‌پیمای خلیج فارس، بسیاری از بخش‌های این کاوشگر در داخل کشور ساخته شده و بخش‌هایی که از خارج کشور تأمین می‌شود به‌دلیل نبود صرفه اقتصادی برای تولید بوده و نباید آن را به‌دلیل نداشتن تکنولوژی تولید دانست.

ازاین‌رو می‌توان مدعی بود که ساخت کاوشگر اقیانوس‌پیمای خلیج فارس، محصولی کاملاً ایرانی و بومی است که از سوی متخصصان در مراحل پایانی ساخت قرار دارد.

وی با اشاره به اینکه اکنون از نظر دانش فنی توانایی کافی در اجرای این پروژه‌های بزرگ در کشور وجود دارد، اظهار داشت: ویژگی‌های دینامیکی این شناور مشابه سایر شناورهای در حال استفاده در جهان است و از این نظر تفاوتی با دیگر شناورهای تحقیقاتی و اقیانوس پیماهای ساخته شده در غرب وجود ندارد که این موضوع را می توان افتخاری بزرگ برای کارشناسان و متخصصان فعال در این حوزه دانست.

به‌گفته مجری طرح ساخت کاوشگر اقیانوس‌پیمای خلیج فارس، این کاوشگر قادر است علاوه بر ماندگاری 45روزه در دریا، لایه‌های بسیار عمیق اقیانوس را مورد مطالعه خود قرار دهد که شناورهای موجود در کشور قادر به انجام این کار نیستند.

مشخصات فنی کاوشگر اقیانوس‌پیما

کاوشگر اقیانوس‌پیمای خلیج فارس به‌طول تقریبی 50 و عرض 10 متر و با وزنی معادل 900 تن و سرعت 15 گره دریایی و 12.5 گره برای گشت‌زنی از مهم‌ترین طرحهایی است که با بهره‌گیری از 16 محقق و صرف 10 هزار نفر ساعت نیرو به مراحل پایانی کار نزدیک می‌شود.

 آزمایش‌های دامنه‌دار با هدف افزایش کارایی

به‌منظور آماده‌سازی این شناور برای وارد شدن به مراحل عملیاتی، فعالیت‌های تمرینی و آموزشی مستمر در چند سال اخیر انجام شده است به‌گونه‌ای که در انجام بزرگ‌ترین گشت اقیانوس ‏شناسی خلیج فارس و دریای عمان که با شناور نیروی دریایی ارتش انجام شد، کسب تجارب گران‌بها و پرورش متخصصان و کارشناسان حرفه‌ای از اهم برنامه‌‏های آتی برای آغاز فعالیت‏‌های میدانی شناور تحقیقاتی اقیانوس‌پیمای خلیج فارس بوده است.

 اعتبار اجرای طرح

بنا بر گفته مجری پروژه ساخت اقیانوس‌پیمای کاوشگر خلیج فارس، اعتبار در نظر گرفته شده از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای اجرای این طرح را 260 میلیارد ریال عنوان کرد و گفت: از این مبلغ تاکنون 200 میلیارد ریال پرداخت شده است و مبلغ باقی‌مانده اعتبار طرح با تلاش و پیگیری‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و مجری طرح از طریق معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری تأمین خواهد شد.

منبع: خبرگزاری تسنیم